Pêro da Covilhã
Pêro da Covilhã | |
|---|---|
 Keşifler Anıtı'ndaki Pero da Covilhã büstü, Lizbon, Portekiz | |
| Doğum | y. 1460 Covilhã, Portekiz Krallığı |
| Ölüm | 1526 sonrası Etiyopya |
| Milliyet | Portekizli |
| Meslek | Kaşif, ajan, diplomat |
| Tanınma nedeni | Yakın Doğu ve Afrika ile Asya'ya komşu bölgelerdeki keşifler |
Pêro da Covilha (y. 1460 – 1526 sonrası), kimi zaman Pero de Covilhăo diye yazılır, Portekizli bir diplomat ve kaşifti.[1]
Kendisi Covilha, Beira'nın yerlisiydi. Hayatının ilk yıllarında Kastilya'ya gitmiş ve Medine Sidonia'nın 2. Dükü Enrique de Guzmán'ın kardeşi Don Juan de Guzmán'ın hizmetine girmişti. Daha sonra Kastilya ile Portekiz arasında savaş çıkınca kendi ülkesine döndü ve kendisini önce damat, sonra da bey olarak Portekiz Kralı V. Afonso'ya ve halefi Portekiz Kralı II. Joao'ya bağladı.[2] 1487'de karadan yaptığı keşif gezisi Hindistan'a doğru yola çıktı, Hintliler ve Araplarla ticaret fırsatlarını araştırdı ve sonunda Etiyopya'da sona erdi. Portekiz'in küresel coğrafya ve ticaret yolları konusunda dünyanın en bilgili merkezi haline gelmesiyle, ayrıntılı raporu Lizbon'da heyecanla okundu.[3]
Doğu Misyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Covilhã alt sınıftan bir maceracıydı ama usta bir kılıç ustası ve Portekiz Tacının sadık hizmetkarıydı. Arapça ve Kastilya dillerindeki akıcılığı, İspanya'da gizli operasyonlar gerçekleştirmesi yanı sıra Portekiz Kralı II. Joao adına Fas'ta gizli görüşmelerde bulunmasına olanak tanıdı.[4] Bu başarılı atılımlar; Kral'ı, Yakın Doğu ve Asya ile Afrika'nın komşu bölgelerinde tarçın ve diğer baharatların nerede bulunabileceğini öğrenmenin yanında Efsanevi Prester John'un ülkesini karadan keşfetmek[5][6] gibi özel bir görevle birlikte Covilhã ve Afonso de Paiva'yı bir keşif misyonu üstlenmek için göndermeye teşvik etti. Bartolomeu Dias aynı zamanda Prester'ın ülkesini, Afrika kıtasının ucunu ve Hindistan'a giden okyanus yolunu bulmak için deniz yoluyla yola çıktı.[2]
Sefer 7 Mayıs 1487'de Santarém'de başladı. Covilha ve Paiva, Portekiz hükûmetine Kristof Kolomb'un önerilerini reddetmesini tavsiye eden komisyonun önde gelen üyeleri olan Tangiers Piskoposu ve iki Yahudi matematikçi Rodrigo ve Moisés tarafından bilgilendirildi. Kaşiflere "dünyanın tüm ülkeleri için bir güven mektubu"[2] ve belki Fra Mauro'nun kartografik çalışmalarından alınmış olan Orta Doğu ve Hint Okyanusu'nun bir seyir haritası sunuldu. Santarém'den Barselona yoluyla Napoli'ye gittiler ve burada kambiyo senetleri Cosimo de' Medici'nin oğulları tarafından ödendi. Sonrasında Rodos'a gittiler ve Arap dünyasını dolaşırken kendilerini tüccar olarak gösterebilmek için bir miktar bal satın aldılar. Daha sonra İskenderiye'ye yelken açtılar.[4]
Her iki kaşif de yakalandıkları humma hastalığının ardından Nil'den bir tekneyle Kahire'ye, oradan da bir kervanla çölü geçerek Tur ve Sevakin limanlarına ulaştılar Kızıldeniz'i geçerek Aden'e doğru yelken açtılar ve orada artık muson mevsimi olduğu için ayrıldılar. Covilhão Hindistan'a, Paiva ise Etiyopya'ya gitti. Daha sonraki bir tarihte Kahire'de tekrar buluşmak üzere anlaştılar.[2]
Covilha, Hint Okyanusu üzerinden baharat ticaretinin merkezi Calicut'a giden bir ticaret yelkenlisi yakaladı. 1488'de Goa'daydı ve daha sonra Hint Okyanusu'nun bir başka merkezi olan Basra Körfezi ağzındaki Hürmüz'e doğru kuzeye yelken açtı. Bu keşif, Covilhão'nun deniz yolu rotaları, rüzgarlar, akıntılar, limanlar ve siyaset hakkında bilgi toplamasına ve kaydetmesine olanak tanıdı. Hürmüz'den Afrika'nın doğu kıyısına doğru yelken açtı ve sonunda Hint Okyanusu'nun güneyindeki Arap denizciliğinin en uzak noktası olan Sofala'ya ulaştı. Covilhão, Sofala'da Afrika'yı deniz yoluyla dolaşmanın fizibilitesini ve doğu kıyısında en iyi nasıl seyredileceğini araştırdı. 1491'de Hint Okyanusu'nun ana ticaret yollarını başarıyla keşfederek Kahire'ye döndü.[7]
Kahire'ye döndüğünde Paiva'nın Etiyopya yolunda bir yerde öldüğünü öğrendi. Bu arada, Portekiz Kralı II. Joao, iki Portekizli Yahudiyi göndermişti: Bejalı Haham Abraham ve Lamegolu ayakkabı üreticisi José Sapateiro, Covilha ve Paiva'ya daha fazla talimat içeren mektuplar göndermişti. Kral, her iki adamın da "büyük Kral Prester John'u görmüş ve öğrenmiş" olduktan sonra Lizbon'a dönmesini emretti. Covilha, José Sapateiro aracılığıyla Hindistan ve Afrika seyahatlerinin bir anlatısını ve Calicut'taki tarçın, karabiber ve karanfil ticaretine ilişkin gözlemlerini Hindistan'a giden deniz yolu ile ilgili tavsiyeleriyle birlikte yanıtladı. Portekizlilerin Afrika kıyıları ve Gine denizleri boyunca güneye doğru yelken açmasını tavsiye etti. Doğu okyanusundaki ilk hedefin Madagaskar olduğunu ekledi; bu adadan Calicut'a ulaşılabilir.[2]
Etiyopya
[değiştir | kaynağı değiştir]José bu bilgiyle Portekiz'e dönerken Covilhão, Bejalı Abraham'la birlikte Aden ve Hürmüz'ü tekrar ziyaret etti. Daha sonra hahamdan ayrıldı; Arabistan'ın ana limanı olan Cidde'yi ziyaret etti ve (yıllar sonra Francisco Álvares'e söylediği gibi) Mekke ve Medine'ye kadar nüfuz etti. Sonunda Sina Dağı ve Tur üzerinden Kızıldeniz'i geçerek Zeyla'ya ulaştı ve burada Rahip John'un (Etiyopya) sarayına doğru iç kesimlere ilerledi.[2]
Burada İmparator Eskender tarafından onurlu bir şekilde karşılandı; Ona topraklar ve lordluklar bahşedildi, ancak Eskender ona gitme izni vermeyi reddetti ve halefleri Covilhå'ya izin vermekten kaçındı. James Bruce'a göre Covilhão, Portekiz'deki kralla yazışmalarını sürdürdü ve Etiyopya'yı "çok kalabalık, hem güçlü hem de zengin şehirlerle dolu" olarak tanımladı.[8]
1507'de, Sokotra yoluyla Etiyopya'ya ulaşan Tristão da Cunha tarafından gönderilen rahip João Gomes ona katıldı. Etiyopya büyükelçisi Mateus ve misyoner Francisco Álvares'i de içeren Rodrigo de Lima yönetimindeki Portekiz büyükelçiliği 1520'de Etiyopya'ya girdiğinde Covilhå, yurttaşlarını görünce sevinçten ağladı. O zamanlar Portekiz'i terk edeli kırk yıl, Etiyopya'da devlet tutsağı olmasının üzerinden ise otuz yılı aşkın bir süre geçmişti. Onu iyi tanıdığını ve hem günah çıkarırken hem de bunun dışında yaşam öyküsünü dinlediğini iddia eden Álvares, sanki her şey önündeymiş gibi canlı betimleme gücünü ve Hristiyanların, Müslümanların ve Yahudi olmayanların konuştuğu tüm diller hakkındaki olağanüstü bilgisini övüyor. Tercüman olarak hizmetleri Rodrigo de Lima'nın büyükelçiliği için değerliydi.[2] Covilhão'ya iyi davranıldı ancak yaşamının geri kalanında ülkeyi terk etmesine izin verilmedi.[9]
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Covilha'nın Orta Çağ dünyasındaki kapsamlı seyahatleri, onun günümüzün İspanya, Fas, İtalya, Yunanistan, Mısır, Sudan, Yemen, Suudi Arabistan, Hindistan, Mozambik, İran, Eritre ve Etiyopya ülkelerini ziyaret etmesini sağladı. Bu yolculuklar, Bartolomeu Dias'ın denizcilik başarılarıyla birlikte, sonraki Portekiz seferlerinin önünü açmada etkili oldu ki, en önemlisi Portekiz'in 1497'de Vasco da Gama tarafından Hindistan'a giden deniz yolunu keşfetmesiydi.
Covilha'nın Etiyopya'ya gelişi aynı zamanda Portekiz-Etiyopya ilişkilerinin de başlangıcı oldu ve bu, Portekizlilerin 1541 Etiyopya-Adal Savaşı'nda Habeşistan'ın işlerine doğrudan müdahale etmesi için resmi davetle sonuçlandı. Portekiz'in Etiyopya'daki sürekli varlığı, Cizvit misyonerlerinin de ülkeye akınına yol açtı, yine de bunların nüfusu Katolikliğe dönüştürmedeki başarıları karışıktı. Cizvitler, Fremona kentindeki üslerinden Etiyopya İmparatorları Za Dengel ve I. Susenyos'u 17. yüzyılda dinlerine döndürmeyi başardılar ancak bu, Katolik yönetimine karşı bir dizi yıkıcı isyan ve başkaldırıyla sonuçlandı. I. Susenyos'un 1631'de oğlu Fasilides lehine tahttan çekilmesinin ardından Cizvitler ülkeden kovuldu ve bu da Etiyopya ile Avrupa arasında birkaç yüzyıl boyunca çok az temasın olmasına veya hiç temas olmamasına neden oldu.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Pêro da Covilhã". Infopédia. Porto: Porto Editora. 30 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.
- ^ a b c d e f g "1911 Encyclopædia Britannica/Covilham, Pero - Wikisource, the free online library". en.wikisource.org (İngilizce). 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2024.
- ^ L.S. Stavrianos, The World since 1500: a Global history (1966) pp 92-93
- ^ a b Crowley, Roger (2015). Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire. New York: Random House. s. 17. ISBN 9780812994001.
- ^ Newitt, M. (2004). A history of Portuguese overseas expansion, 1400–1668. Londra: Routledge. s. 50. ISBN 9781134553044.
- ^ Bruce, J. (1790). Travels to discover the source of the Nile. Londra: G. G. J. and J. Robinson. s. 135. OCLC 777936365.
- ^ Crowley, Roger (2015). Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire. New York: Random House. p. 24
- ^ Bruce, Travels, vol. 3, p. 135
- ^ Andreu Martínez d'Alòs-Moner, "Conquistadores, Mercenaries, and Missionaries: The Failed Portuguese Dominion of the Red Sea", Northeast African Studies, Vol. 12, No. 1 (2012), p. 1-28.
- Bu makale kamu malı olmuş bir yayından alınan metin içerir: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Covilham, Pero". Encyclopædia Britannica. Vol. 7 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 344–345.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Francisco Alvarez, "Chapter CIV: How Pero de Covilham, a Portuguese, is in the country of the Prester, and how came here, and why he was sent", The Prester John of the Indies (Cambridge, Hakluyt Society, 1961), pp. 369–376.
- Diffie, Bailey W.; Winius, George D. (1978). Foundations of the Portuguese empire, 1415-1580. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-0782-2.
- Howgego, Raymond John, (Ed.) (2003). "Pêro da Covilhao". Encyclopedia of Exploration to 1800. Hordern House. ISBN 1875567364.
